ไม้เท้าย้ายม่อม

ลักษณะของไม้เท้ายายม่อม

• ต้นไม้เท้ายายม่อม จัดเป็นพรรณไม้พุ่มขนาดย่อม ลำต้นมีลักษณะตั้งตรง สูงได้ประมาณ 1-2.5 เมตร ไม่มีกิ่งก้านสาขาหรือแตกกิ่งน้อยบริเวณยอด ลักษณะโปร่ง บริเวณปลายกิ่งเป็นสันสี่เหลี่ยม ไม้เท้ายายม่อมเป็นไม้ลงรากแก้วอันเดียวลึก พุ่งตรง รากมีลักษณะกลม ดำ โต ขยายพันธุ์ด้วยวิธีการเพาะเมล็ด ตอนกิ่ง หรือวิธีการปักชำกิ่ง ไม้เท้ายายม่อมเป็นพรรณไม้ที่ปลูกง่ายและโตเร็ว เจริญเติบโตได้ในดินทุกชนิด มีถิ่นกำเนิดในประเทศอินเดีย ในประเทศไทยพบขึ้นทั่วไปตามป่าเบญจพรรณและป่าเต็งรัง

• ใบไม้เท้ายายม่อม ใบเป็นใบเดี่ยว ออกเรียงตรงข้าม หรือออกรอบข้อ ข้อละประมาณ 3-5 ใบ สลับกันจากตามข้อของลำต้นจนถึงส่วนยอด จะแตกกิ่งใหม่ ๆ ตามยอดสูง ๆ ของลำต้น ใบมีขนาดเล็กเรียว ลักษณะเป็นรูปวงรีแกมขอบขนานหรือรูปขอบขนานแกมใบหอกกลับ ปลายใบและโคนใบแหลม ใบมีขนาดกว้างประมาณ 1.5-2.5 เซนติเมตร และยาวประมาณ 12-20 เซนติเมตร แผ่นใบเป็นสีเขียว เส้นกลางใบงอโค้งเข้าหาลำต้น เกือบเป็นรูปครึ่งวงกลม ตัดใบให้งอตามไปด้วยเมื่อแตกกิ่งใหม่

• ดอกไม้เท้ายายม่อม ออกดอกเป็นช่อแยกแขนงตั้งตรง โดยจะออกที่ปลายกิ่งเป็นพุ่มกระจายคล้ายฉัตรเป็นช่อสั้น ๆ ตั้งชูขึ้น ดอกย่อยมีขนาดเล็กสีขาว ยาวประมาณ 10-12 เซนติเมตร เมื่อดอกบานเต็มที่จะมีขนาดกว้างประมาณ 1.5-2.5 เซนติเมตร กลีบดอกเป็นสีขาว ที่โคนเชื่อมติดกันเป็นหลอดยาว ปลายแยกเป็น 5 กลีบ โค้งมน กลีบเลี้ยงเป็นรูปถ้วยสีเขียว 5 แฉก เมื่อแก่เป็นสีแดง ดอกมีเกสรเพศผู้สีม่วงแดง 4 อัน ยื่นงอนพ้นออกมาจากกลีบดอก ส่วนก้านดอกยาวประมาณ 10-12 เซนติเมตร ออกดอกในช่วงประมาณเดือนเมษายนถึงเดือนพฤศจิกายน

• ผลไม้เท้ายายม่อม ผลเป็นผลสดลักษณะกลมแป้นหรือมี 4-5 พูติดกัน ผิวผลเป็นมัน ผลอ่อนเป็นสีเขียว เมื่อสุกแล้วจะเปลี่ยนเป็นสีน้ำเงินแกมสีดำ สีดำแดง หรือสีดำ มีขนาดเส้นผ่านศูนย์กลางประมาณ 4-6 มิลลิเมตร ผลมีกลีบเลี้ยงสีแดงติดอยู่

สรรพคุณของไม้เท้ายายม่อม

1. หัวในดินสามารถนำมาใช้ทำเป็นแป้งได้ ซึ่งเรียกว่า “แป้งท้าวยายม่อม” ซึ่งตำรายาไทยจะนำแป้งท้าวยายม่อมมาละลายกับน้ำ น้ำตาลกรวด ตั้งไฟแล้วกวนให้สุก แล้วนำมาให้คนไข้ที่เป็นโรคเบื่ออาหารและมีอาการอ่อนเพลียกิน จะทำให้เกิดกำลังและชุ่มชื่นหัวใจ (หัวในดิน)
2. รากสดมีรสขม นำมาต้มกับน้ำกินเป็นยาแก้ไข้ หรือใช้ปรุงเป็นยาแก้พิษไข้ พิษกาฬ กระทุ้งพิษไข้หวัด ไข้เหนือ ไข้พิษ ไข้เพื่อดีพิการ ถอนพิษไข้ทุกชนิด ช่วยลดความร้อนในร่างกาย ด้วยการใช้รากสด 1 ราก นำมาตำให้ละเอียด ผสมกับน้ำฝนหรือเหล้าโรง คั้นเอาน้ำกินเป็นยา (ราก) ส่วนต้นมีสรรพคุณเป็นยาขับพิษไข้ทุกชนิด (ต้น)
3. รากมีรสจืดขื่น มีสรรพคุณเป็นยาแก้ร้อนในกระหายน้ำ ส่วนต้นมีรสจืดเฝื่อน ใช้เป็นยาแก้ร้อนใน (ราก, ต้น)
4. ต้นและรากมีสรรพคุณเป็นยาขับยาเสมหะให้ลงเบื้องต่ำ ด้วยการใช้รากสดนำมาต้มกับน้ำกินเป็นยาขับเสมหะ (ราก, ต้น)
5. ช่วยแก้อาเจียน (ราก)
6. รากและใบมีสรรพคุณเป็นยาแก้หืด หืดไอ (ราก, ใบ)
7. รากสดนำมาต้มต้มกับน้ำดื่มเป็นยาแก้พิษได้ทุกชนิด (ราก)
8. รากสดนำมาตำเอากากพอกบริเวณปากแผลเป็นยาแก้พิษจากแมลงสัตว์กัดต่อย แก้พิษงู ช่วยดับพิษฝี แก้อาการแพ้ อักเสบ ปวดบวม (ราก)
9. ตำรับยาพื้นบ้านล้านนาจะใช้รากไม้เท้ายายม่อมผสมกับเหง้าว่านกีบแรด ใบพิมเสนต้น เนระพูสีทั้งต้น ใช้น้ำซาวข้าว และน้ำเกสรบุนนาคเป็นน้ำกระสายยา ปั้นเป็นลูกกลอน ใช้กินเป็นยาถอนพิษไข้กาฬ หรืออาการไข้ที่มีตุ่มบนผิวหนัง และตุ่มอาจมีสีดำ (ราก)
10. ตำรายาไทยจะใช้รากเท้ายายม่อมเป็นตัวยาใน “พิกัดยาเบญจโลกวิเชียร” (ประกอบไปด้วยรากเท้ายายม่อม, รากคนทา, รากชิงชี่, รากย่านาง และรากมะเดื่อชุมพร) มีสรรพคุณโดยรวมคือแก้ไข้พิษ ไข้กาฬ ไข้ต่าง ๆ แก้ไข้เพื่อดีและโลหิต และช่วยถอนพิษผิดสำแดง เป็นต้น (ราก)

ภาพและข้อมูลจาก https://www.medthai.com/