ศูนย์ราชการุณย์สภากาชาดไทย เขาล้าน เดิมมีนามว่า” ศูนย์สภากาชาดไทย เขาล้าน” เกิดขึ้นจากพระมหากรุณาธิคุณของสมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีนาถ สภานายิกสภากาชาดไทย ได้มีพระราชเสาวนีย์ให้สภากาชาดไทย จัดตั้งศูนย์รับผู้อพยพชาวกัมพูชาจำนวนนับแสนคน ณ บริเวณบ้านเขาล้าน ตำบลไม้รูด อำเภอคลองใหญ่ จังหวัดตราด ในโอกาส ที่ได้เสด็จพระราชดำเนินเยี่ยมผู้อพยพที่ได้เข้ามาพึ่งพระบรมโพธิสมภาร เมื่อวันที่ 26 พฤษภาคม 2522 ศูนย์ได้ให้ความช่วยเหลือด้านมนุษยธรรมแก่ชาวกัมพูชาที่ลี้ภัยสงคราม โดยมีการจัดสร้างที่พักพิ่งชั่วคราวให้ ซึ่งภายหลังได้พัฒนาเป็นที่พักพิงถาวร มีการจัดหาแพทย์มาประจำการและการจัดหาครูศิลปาชีพมาเพ้ื่อให้ความรู้แก่ผู้อพยพ ศูนย์ฯได้เปิดให้ความช่วยเหลือเป็นเวลารวม 7 ปี และปีตัวลงในวันที่ 4 กรกฎาคม 2529
เมื่อปี 2535 สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี อุปนายิกาผู้อำนวยการสภากาชาดไทยทรงเสด็จวางศิลาฤกษ์พิพิธภัณฑ์เฉลิมพระเกียรติ สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี อุปนายิกาผู้อำนวยการสภากาชาดไทยทรงมีพระราชดำริให้สภากาชาดไทย จัดทำโครงการพัฒนาศูนย์สภากาชาดไทยแห่งนี้เพื่อเป็นการเฉลิมพระเกียรติสมเด็จ พระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีนาถสภานายิกาสภากาชาดไทย ในวโรกาสทรงเจริญพระชนมพรรษา 60 พรรษาได้พระราชทานแนวทางการพัฒนาไว้ 3 ประการ คือ
1. จัดสร้างพิพิธภัณฑ์เฉลิมพระเกียรติสมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีนาถเพื่อเป็นอนุสรณ์สถานแห่งพระมหากรุณาธิคุณที่พระราชทานแก่ชาวไทยชายแดนและชาวกัมพูชาอพยพ พระราชทานนามอาคารพิพิธภัณฑ์นี้ว่า”ศาลาราชการุณย์” สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี เสด็จพระราชดำเนินวางศิลาฤกษ์ เมื่อวันที่ 29 เมษายน 2535 สมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีนาถ เสด็จพระราชดำเนินเปิดพิพิธภัณฑ์ เมื่อวันที่26 พฤษภาคม 2537 ภายในพิพิธภัณฑ์จัดแสดงความเป็นมาและสภาพความเป็นอยู่ของชาวกัมพูชาอพยพ ตลอดจนการให้ความช่วยเหลือของสภากาชาดไทยที่มีต่อผู้อพยพ รวมทั้งสิ่งของที่ผู้อพยพนำติดตัวมา 2. จัดเป็นสถานที่เข้าค่ายฝึกอบรมเยาวชนทั้งยุวกาชาด ลูกเสือ เนตรนารี นักเรียน นิสิต นักศึกษา ฯลฯ.
3. ปรับปรุงพื้นที่ชายหาดให้เป็นสถานที่พักผ่อน สำหรับบุคคลทั่วไป สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี อุปนายิกาผู้อำนวยการสภากาชาดไทย เสด็จพระราชดำเนิน ทรงวางศิลาฤกษ์พิพิธภัณฑ์ เมื่อวันที่ 29 เมษายน พ.ศ. 2535 สมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีนาถ สภานายิกาสภากาชาดไทย เสด็จพระราชดำเนิน พร้อมด้วย สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา ฯ สยามบรมราชกุมารี อุปนายิกาผู้อำนวยกาสภากาชาดไทยทรงเปิดพิพิธภัณฑ์ เมื่อวันที่ 26 พฤษภาคม พ.ศ. 2537